W tym wypadku mówiąc „niskie częstotliwości” mamy na myśli pole elektromagnetyczne pochodzące od różnego rodzaju instalacji elektroenergetycznych – przykłady takich źródeł przedstawimy w dalszej części.
Podstawa prawna:
Ogólnie pomiary natężenia pól elektromagnetycznych dla potrzeb ochrony ludzi i środowiska wykonuje się w oparciu o znowelizowane w 2019 i 2020 r. przepisy, które zastąpiły leciwe już Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883) → http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20031921883.
Mianowicie:
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 grudnia 2019 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. 2019, poz. 2448) → http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190002448.
2. Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 18 lutego 2020 r. w sprawie sposobów sprawdzania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. 2020, poz. 258, Dz. U. 2022 poz. 1121) → http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000258.
Dla kogo pomiary:
Pomiary mogą być wykonywane dla różnych instytucji, a konieczność wykonania pomiarów wynikająca z przepisów (przebudowa instalacji, budowa nowej instalacji itp.):
- inwestorzy;
- operatorzy elektroenergetyczni;
- firmy zajmujące się projektowaniem, budową i zarządzaniem infrastrukturą energetyczną;
- Pomiary możemy wykonać także dla klientów indywidualnych i osób prywatnych:
- budowa budynku w pobliżu linii wysokiego napięcia i wymagania ze strony energetyki do przedstawienia takich pomiarów;
- zakup działki przez którą przebiega linia wysokiego napięcia i jej wpływ z punktu widzenia pola elektromagnetycznego;
- zakup mieszkania z linią wysokiego napięcia za oknem;
- ogólne obawy z bliskiego występowania instalacji elektroenergetycznych.
Gdzie wykonujemy pomiary:
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Klimatu sprawdzenia dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dokonuje się w następujący sposób:
1) wykonuje się pomiary pól elektromagnetycznych na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz w miejscach dostępnych dla ludności w otoczeniu instalacji lub urządzeń objętych obowiązkiem wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, o którym mowa w art. 122a ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2019 r. poz. 1396, z późn. zm.);
2) porównuje się otrzymane wyniki pomiarów, powiększone o rozszerzoną niepewność pomiaru U dla współczynnika rozszerzenia k = 2, z dopuszczalnymi wartościami parametrów fizycznych pól elektromagnetycznych, określonymi w przepisach wydanych na podstawie art. 122 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.
Przez miejsca dostępne dla ludności rozumie się wszelkie miejsca z wyjątkiem miejsc, do których dostęp ludności jest zabroniony lub niemożliwy bez użycia sprzętu technicznego i ustalane według istniejącego stanu zagospodarowania i zabudowy nieruchomości – taką definicję ustala Art. 124, pkt. 2. Ustawy „Prawo ochrony środowiska” (Dz. U. 2019, poz. 1396 z późn. zmianami).
Pomiary w praktyce
W zasadzie definicja taka jest jasna, jednakże niektóre miejsca mogą być sporne. Ogólnie rzecz ujmując wszelkie pomiary i obliczenia muszą odnosić się do przestrzeni o wysokości do 2 m nad poziomem podłoża: gruntem, drogą, chodnikiem, podłogą (tarasu, balkonu, pokoju), polem, itp.
Kwestią sporną mogą być np. dachy domów jednorodzinnych, bo choć z reguły dachy takich domów są pochyłe i dostęp do ich powierzchni jest utrudniony (może wymagać użycia sprzętu technicznego) to można sobie wyobrazić sytuację, iż właściciel wychyla się przez wyłaz dachowy by poprawić ustawienie anteny telewizyjnej. W takich wypadkach zaleca się wykonanie pomiaru w płaszczyźnie takiego wyłazu dachowego, a jeżeli występują okna dachowe to wykonanie pomiarów w płaszczyźnie tych okien. W przypadku pozostałych budynków (budynków mieszkalnych wielorodzinnych, biurowych przemysłowych) dachy traktuje się jako niedostępne z uwagi na fakt, iż dostępu do takiego dachu strzeże zamknięcie wyłazu, a jego otwarcie wymaga zgody administratora lub właściciela budynku.
Istotną kwestią jest jeszcze sam dostęp do miejsc dostępnych dla ludności. Czasami bywa tak, iż charakterystyka badanego obiektu wymaga dostępu do pewnych miejsc (istotnych z punktu widzenia przeprowadzenia badania), ale niestety dostęp jest niemożliwy, bo np. właściciel tego miejsca nie wyraził zgody na wykonanie tam pomiarów – trzeba o takich sytuacjach pamiętać i mieć świadomość, że takie sytuacje występują.
Trzeba także dodać, iż wykonanie pomiarów w miejscach z zasady niedostępnych dla ludności (np. wynikające z wymagań klienta) wyklucza stwierdzenie wykonania pomiarów zgodnie z przepisem.
Trochę o źródłach
Pole elektromagnetyczne niskich częstotliwości pochodzące od instalacji elektroenergetycznych charakteryzuje się częstotliwością 50Hz. Oczywiście mogą pojawić się częstotliwości harmoniczne, ale skupiamy się na częstotliwości bazowej. Głównymi źródłami pól elektromagnetycznych w środowisku o tej częstotliwości są napowietrzne linie przesyłowe wysokich napięć oraz elektroenergetyczne stacje zasilające i rozdzielcze (GPZ, RPZ). Oczywiście stacje takie są ogrodzone – nie oznacza to jednak, iż ponadnormatywne pole elektromagnetyczne nie może się pojawić poza ich ogrodzeniem. Nie można także zapominać, że wszelkie urządzenia zasilane prądem elektrycznym i przewody ukryte w ścianach mieszkań stanowią źródła pól elektromagnetycznych. Jednakże pola przez nie wytwarzane są małe i nie uwzględnia się ich w pomiarach. Oczywiście na życzenie klienta, laboratorium może wykonać pomiary i od takich źródeł, ale sprawozdanie nie będzie opatrzone znakiem akredytacji.
Oczywiście nie są to jedyne źródła pól elektromagnetycznych w środowisku lub mogących mieć wpływ na środowisko. Tych źródeł jest wiele, wiele więcej, ale pracują one w innych zakresach częstotliwości i maja inny charakter:
- instalacje i pojazdy trakcyjne takie jak np.: tramwaje, metro, lokomotywy elektryczne;
- urządzenia medyczne takie jak tomografia, rezonans magnetyczny, magnetoterapia;
- instalacje przemysłowe np.: piece indukcyjne, zgrzewarki, spawarki;
- stacje radiodyfuzyjne i radiokomunikacyjne (nadajniki radia i telewizji, instalacje telefonii komórkowej, stacje łączności dla służb takich jak straż pożarna, itp.);
- inne (np. kuchenki mikrofalowe);
Jakie instalacje mierzymy
Zgodnie z Art. 122a Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2020, poz. 1219 z późn. zmianami) prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia emitującego pola elektromagnetyczne, które są stacjami elektroenergetycznymi lub napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi o napięciu znamionowym nie niższym niż 110 kV, lub instalacjami radiokomunikacyjnymi, radionawigacyjnymi lub radiolokacyjnymi, emitującymi pola elektromagnetyczne, których równoważna moc promieniowana izotropowo wynosi nie mniej niż 15 W, emitującymi pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30 kHz do 300 GHz, są obowiązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku…
Dlaczego 110kV i więcej? Ponieważ tylko tak duże napięcia są w stanie wytworzyć pole elektryczne mogące przekroczyć wskazane w rozporządzeniu wartości dopuszczalne. Natężenie pola elektrycznego jest proporcjonalne do napięcia linii wysokiego napięcia. Tu trzeba zauważyć, iż coraz częstszą praktyką w dużych miastach jest prowadzenie przewodów pod ziemią (czasami pod nowo wybudowanymi budynkami). W takich wypadkach natężenie pola elektrycznego będzie znikome, a w praktyce niemierzalne.
Jeżeli chodzi o pole magnetyczne to jest ono wprost proporcjonalne do prądu płynącego w przewodach. Zależy od chwilowego obciążenia linii elektroenergetycznej. W praktyce jednak najwyższe poziomy natężenia pola magnetycznego, tudzież indukcji magnetycznej spotyka się na elektroenergetycznych stacjach zasilających i rozdzielczych oraz w ich najbliższym otoczeniu.
Jak wykonujemy pomiary
Zgodnie z pkt. 23 i 24 załącznika do Rozporządzenia Minista Klimatu:
23. W otoczeniu stacji elektroenergetycznych pracujących na częstotliwości 50 Hz pomiary poziomów pól elektro-magnetycznych w środowisku wykonuje się poza ogrodzonym terenem stacji w odległościach nie mniejszych niż połowa wysokości ogrodzenia stacji mierzonych od ogrodzenia. Każdą linię elektroenergetyczną wchodzącą na teren lub wycho-dzącą z terenu stacji elektroenergetycznej traktuje się jako odrębną instalację emitującą pole elektromagnetyczne. W otoczeniu wnętrzowych stacji elektroenergetycznych oraz elektroenergetycznych linii kablowych pomiarów składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego o częstotliwości 50 Hz nie wykonuje się.
24. W otoczeniu stacji elektroenergetycznych oraz napowietrznych linii elektroenergetycznych, pracujących na często-tliwości 50 Hz:
1) pomiary składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego wykonuje się:
a) nad powierzchnią ziemi lub nad innymi miejscami dostępnymi dla ludności, w szczególności dachami spełniającymi role tarasów, tarasami i balkonami – na wysokości 2 m,
b) w pobliżu obiektów budowlanych – w odległości nie mniejszej niż 1,6 m od ścian, stropów i podłóg tych obiektów,
c) zachowując odległość co najmniej 1,6 m między sondą miernika i osobą mierzącą;
2) pomiary składowej magnetycznej pola elektromagnetycznego wykonuje się w pionach pomiarowych na wysokościach od 0,3 m do 2 m nad powierzchnią ziemi lub nad innymi powierzchniami, na których mogą przebywać ludzie, w szczególności na dziedzińcach, placach, podwórkach, dostępnych dla ludności dachach budynków oraz pod warunkiem poinformowania o planowanych pomiarach z minimum 3-dniowym wyprzedzeniem i po umożliwieniu dostępu przez dysponenta przestrzeni pomiarowej – na klatkach schodowych, w lokalach użytkowych i mieszkalnych, w tym na balkonach i tarasach.
Należy przy tym zwrócić uwagę, iż zgodnie z Art. 31 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. 2020, poz. 695), w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2019 r. poz. 1396, z późn. zm.9) wprowadza się następujące zmiany:
w art. 122a po ust. 1a dodaje się ust. 1b w brzmieniu:
„1b. W przypadku wprowadzenia na części albo całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanu nadzwy-czajnego, o którym mowa w art. 228 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. poz. 483, z 2001 r. poz. 319, z 2006 r. poz. 1471 oraz z 2009 r. poz. 946), lub stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, o których mowa w art. 46 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 284, 322, 374 i 567), pomiarów, o których mowa w ust. 1, nie przeprowadza się w lokalach mieszkalnych oraz w lokalach użytkowych zlokalizowanych na terytorium objętym stanem nadzwyczajnym, stanem zagrożenia epidemicznego lub stanem epidemii.”;
Wartości dopuszczalne:
Określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia wartości dopuszczalne dla obu składowych pola elektromagnetycznego dla zakresu częstotliwości
50Hz wynoszą:
- natężenie pola elektrycznego 1kV/m dla miejsc przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz 10kV/m dla wszystkich pozostałych miejsc dostępnych dla ludności,
- natężenie pola magnetycznego 60A/m niezależnie od charakteru miejsca, co odpowiada indukcji magnetycznej na poziomie 75,4 µT.
W tym miejscu trzeba pamiętać o miejscach dostępnych dla ludności i określić ich charakter. Pomocne w tym wypadku mogą być miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. O miejscach dostępnych dla ludności było już wcześniej.
Wykonywanie pomiarów i obliczeń:
Warunki oraz sposób wykonania pomiarów określa Rozporządzenie Ministra Klimatu w sprawie sposobów sprawdzania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. 2020, poz. 258). Pomiary i sprawozdania w oparciu o w/w rozporządzenie mogą wykonywać tylko akredytowane do tego przez Polskie Centrum Akredytacji (www.pca.gov.pl) laboratoria. Samo PCA uściśla pewne kwestie dotyczące pomiarów w swoim dokumencie DAB-18. Należy także pamiętać, iż pomiar wykonany w terenie, a właściwie jego wynik, nie jest wynikiem końcowym. Dzieje się tak dlatego, iż podczas wykonywania pomiarów instalacja stanowiąca źródło pola elektromagnetycznego pracuje z parametrami, które zwykle nie są parametrami maksymalnymi. Po wykonaniu pomiarów w terenie, laboratorium lub zleceniodawca występuje do właściciela instalacji o udostępnienie informacji z jakimi parametrami pracowała instalacja podczas wykonywania pomiarów i jakie są maksymalne dopuszczalne parametry pracy tej instalacji. Po uzyskaniu tych informacji (co czasami trwa bardzo długo) laboratorium przeprowadza stosowne obliczenia, które prowadzą do wyniku końcowego.
Atomik Laboratorium Badawcze